Dê là một trong ba thứ lễ vật đặc biệt để cầu cúng, tế dâng thánh mà người ta thường gọi là tam sinh: dê, lợn, bò. Trong sự kết hợp thiên can với địa chi để tính thời gian và chu kỳ phát triển, dê nhập hệ lịch can chi 12 con vật, là biểu tượng chi Mùi- một chi quan trọng mang ý nghĩa triết lý và nhân văn sâu sắc.
Quan niệm tín ngưỡng cho rằng người sinh năm Mùi thường mưu trí, nhiệt tình, năng động, tài giỏi, thành đạt gặp nhiều may mắn hạnh phúc trong cuộc đời. Nếu đề cập đến 24 giờ trong ngày thì giờ mùi kéo dài từ 13-15 giờ, thời gian mở đầu cho buổi chiều, lúc con người vừa ăn trưa xong đang thong thả thoải mái nghỉ ngơi và sung mãn bước vào buổi lao động mới. Tháng Mùi là tháng sáu âm lịch, thời tiết sáng sủa nhất trong năm, thuận lợi cho cây cối tươi tốt phát triển, ra hoa kết quả. Chính điều này cho thấy hình ảnh con dê rất có nghĩa trong đời sống văn hóa của người phương Đông, nhất là người Việt chúng ta.
Xét về mặt thơ ca, hình ảnh con dê cũng phong phú, nhiều điều đặc trưng không kém. Nếu chịu khó sưu tầm tìm hiểu chúng ta sẽ thấy sự độc đáo và đầy hình ảnh nhân văn của nó. Nhân dịp xuân Ất Mùi – 2015, chúng ta hãy đi tìm những hình ảnh của con dê được đề cập trên nhiều mặt của cuộc sống qua thơ ca, ca dao, vè….
Nhiều câu ca dao, câu vè đã dùng hình ảnh con dê nói lên những cái đẹp, cái sung túc của cuộc sống con người
Tuổi Mùi là tuổi tốt, người tuổi dê có nhiều tài, tính cách nhanh nhẹn, thông minh. Do đó, tuổi Mùi cũng có nhiều người ưa thích. Một câu ca dao nói về tuổi mùi có những điều may mắn trong tình duyên đôi lứa. Cũng chưa chắc tuổi thân là không giỏi, không may mắn, nhưng câu ca cũng đề cao người tuổi con dê:
Người ta tuổi ngọ, tuổi mùi
Em đây luống những ngậm ngùi tuổi thân. (ca dao)
Khi tết đến xuân về, món thịt dê cũng được chọn là một món ăn bổ dưỡng và quí giá. Tuy đứng sau con ngựa, nhưng con dê cũng biểu tượng sự sung túc, mang nhiều sức sống sung mãn, đem lại cho con người sự ấm no, hạnh phúc. Câu vè sau đây là hình ảnh nói rõ cho chúng ta điều này. Nhấn mạnh cả năm ngọ, mùi đều thể hiện sự sung túc đủ đầy.
Năm Ngọ, mã đáo thành công
Năm Mùi, dê béo, rượu nồng phủ phê…(vè)
Lũ trẻ chăn trâu, chăn bò ở miền quê lại có những câu đồng dao vô cùng dễ thương, vui nhộn mà trong đó hình ảnh con dê cũng được bọn trẻ nhắc và nói đến:
“Dung dăng dung dẻ
Cho cháu về quê
Cho dê đi học
Cho cóc ở nhà..”
Bên cạnh cái đẹp cái hay, cái hình ảnh bay bổng về con dê thì cũng có không ít câu tục ngữ, ca dao mà hình ảnh con dê cũng đề cập đến những việc trong đời sống thường ngày, ta thường thấy không được tốt, không hay cho mấy.
Sự lan man, vớ vấn không đâu vào đâu qua câu: “Cà kê dê ngỗng”.
Hay sự lọc lừa của con người ta với nhau trong đời sống hằng ngày, trong kinh doanh:“Treo đầu dê, bán thịt chó”.
Có câu “Bán bò tậu ruộng mua dê về cày” mỉa mai, chê bai những kẻ không biết cách thức làm ăn trái với đời, với người không biết tính toán, đem bỏ con vật hữu ích để mua nhưng cái thứ chẳng ra gì.
Hình ảnh con dê được đề cập trong sự vất vả gian nguy của con người, của một ai đó cũng thể hiện. Trong tác phẩm Lục Vân Tiên, cụ Nguyễn Đình Chiểu đã nói sự gian nguy khó khăn của Kiều Nguyệt Nga khi vượt qua đường đi khó nhọc để về phủ Kiều Công.
Trải qua dấu thỏ đường dê
Chim kêu, vượn hú bốn bề núi cao. (Lục Vân Tiên)
Mùa xuân đang về trên đất trời, đôi điều luận bàn về con dê. Một con vật hiền lành, gắn liền với đời sống người dân Việt Nam qua ngàn đời. Con dê là con vật được người nông chọn làm vật để nâng cao đời sống, thịt dê giàu dinh dưỡng. Hình ảnh con dê đi vào thơ ca dù đẹp hay chưa đẹp cũng một điều mang đầy ý nghĩa nhân văn sâu sắc.
Năm Ất Mùi – 2015, năm con dê tượng trưng cho sự sung sức để phát triển mọi mặt của đất nước.
Nguyễn Văn Kỷ