Có dịp về huyện Ninh Hải, chúng tôi được biết xã Phương Hải vẫn còn lưu giữ nghề truyền thống này. Toàn xã Phương Hải hiện có 2 lò rang nổ và khoảng hơn 20 gia đình vẫn còn đóng cốm phục vụ Tết. Từ tháng 11 Âm lịch, các hộ bắt đầu nhóm lò rang nổ. Với trên 10 năm kinh nghiệm làm cốm, bà Nguyễn Thị Hết, 52 tuổi, ở thôn Phương Cựu, chia sẻ: Năm nay, gia đình rang 6 tấn nếp, thu được 2,5 tấn nổ. Sau khi rang, mỗi kg nổ có giá 25 ngàn đồng, có thể thu lãi gần 15 triệu đồng. Mỗi ngày, gia đình bán khoảng 70-80 kg nổ cho người dân các xã lân cận như Bắc Sơn, Tri Hải…
Ảnh minh họa.
Nếp dùng làm cốm được chọn thật kỹ, non quá cốm sẽ bị nát; già quá thì mất đi vị béo của cốm. Để có được những bông nổ tốt, người ta ngâm nếp trong nước, vớt những hạt lép ra, rồi mang phơi sương. Sau khi khô, nếp được đem rang cho nở bung, tạo thành những hạt to xốp gọi là nổ. Những hạt nổ bấy giờ nở xòe như những bông hoa trắng muốt, thơm lừng. Nổ được cẩn thận nhặt bỏ vỏ trấu, vỏ mày sót lại trước khi ngào đường. Đường hòa tan với nước theo tỷ lệ 1 kg nổ-0,5 kg đường. Khi đường thắng “tới”, thả gừng cắt lát nhỏ vào để giảm bớt vị ngọt của đường. Cái cay nồng của gừng hòa quyện với cái man mác của nếp tạo nên hương vị rất riêng. Để đóng cốm, người thợ sử dụng những khuôn gỗ hình vuông vừa phải, rỗng hai mặt, nhồi cốm vào, sau đó dùng miếng gỗ rời ép cốm thành một khối trắng ngà.
Gần 30 năm gắn bó với nghề làm cốm, bà Võ Thị Chắc, thôn Phương Cựu 1 cho biết: Hằng năm, gia đình đều làm bánh cốm để bán trong dịp Tết. Trung bình mỗi kg nổ ép được 50-55 bánh cốm. Mỗi bánh có giá 2.500 đồng, trung bình mỗi ngày gia đình bán sỉ và lẻ khoảng 300 bánh cốm.
Cốm Ninh Thuận không chỉ làm xao xuyến lòng người bởi vị béo, mềm dẻo của nếp, mà còn bắt mắt bởi những loại giấy gói. Người dân Phương Cựu sử dụng giấy bóng nhiều màu xanh, đỏ, tím, vàng hoặc loại giấy bông sặc sỡ để gói cốm. Nghề làm cốm chỉ mang tính chất thời vụ trong dịp Tết nhưng cũng mang lại thu nhập đáng kể cho nhiều hộ dân. Trong xã có nhiều người làm thuê ép cốm với giá công đóng cốm là 9 ngàn đồng/kg; công lựa vỏ trấu 5 ngàn đồng/kg nổ; công gói 7 ngàn đồng/100 bánh cốm… trung bình mỗi ngày, mỗi người thu khoảng 50-70 ngàn đồng từ tiền công làm cốm.
Cái se lạnh của cuối đông quyện với ánh lửa bập bùng của những lò rang nổ như đưa hương xuân về mỗi làng quê. Bên cạnh lò lửa đỏ hừng và tiếng nổ lụp bụp liên hồi của hạt nếp là râm ran bao câu chuyện về mùa màng, tết nhất của các chị, các mẹ. Tết như đang đến gần hơn!
Mỹ Dung