CLMV 9 diễn ra trong bối cảnh hợp tác tiểu vùng Mekong tiếp tục có những bước tiến quan trọng, góp phần củng cố môi trường hòa bình, ổn định, thúc đẩy hội nhập và phát triển tại lưu vực sông Mekong. Đoàn Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc tham dự Hội nghị nhằm thể hiện sự coi trọng của Việt Nam đối với hợp tác CLMV, nâng cao vị thế và vai trò của Việt Nam trong hợp tác CLMV, đẩy mạnh hợp tác trong các lĩnh vực như kết nối khu vực, hợp tác nguồn nước, thương mại và đầu tư, tăng cường sự liên kết giữa các nước trong khu vực.
Quá trình hình thành
Tại Hội nghị thượng đỉnh Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) - Nhật Bản, vào tháng 12-2003 tại Tokyo, Nhật Bản, lãnh đạo cấp cao các nước Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam đã nhất trí tổ chức Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ nhất vào dịp Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 10 tại Viêng Chăn, vào tháng 11-2004. Ngày 28-11-2004, Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ nhất đã thông qua Tuyên bố Viêng Chăn về Tăng cường hợp tác và hội nhập kinh tế giữa các nước CLMV, khẳng định quyết tâm của các nước CLMV tăng cường hợp tác kinh tế và hội nhập trong các khuôn khổ hợp tác tiểu vùng Mekong, ASEAN và khu vực; kêu gọi các nước và các tổ chức quốc tế tăng cường hỗ trợ bốn nước nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển.
Việc hình thành hợp tác CLMV là một trong những nỗ lực đáp ứng yêu cầu khách quan của hội nhập tiểu vùng Mekong và ASEAN. Năm 2003, ASEAN thông qua Tuyên bố Bali II khẳng định mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN với 3 cột trụ là Cộng đồng An ninh ASEAN (ASC), Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN (ASCC). Trở ngại lớn nhất đối với hội nhập ASEAN chính là khoảng cách phát triển giữa các thành viên ASEAN, cụ thể là giữa các nước CLMV với các nước ASEAN. Do đó, hợp tác CLMV khởi nguyên từ ý tưởng thu hẹp khoảng cách phát triển nhằm thúc đẩy hội nhập của các nước CLMV vào tiến trình phát triển chung của khu vực. Hợp tác CLMV là cơ chế hợp tác mở, một mặt phát huy lợi thế, tiềm năng hợp tác sẵn có của các nước CLMV, nhưng mặt khác là kênh kêu gọi hỗ trợ của các nước ASEAN khác và các đối tác phát triển dành cho các nước CLMV. Hơn nữa, hợp tác CLMV cũng là diễn đàn để các nước CLMV phối hợp lập trường góp phần bảo vệ lợi ích của các nước CLMV trong tiến trình liên kết kinh tế ASEAN cũng như giữa ASEAN với đối tác khác (Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc…).
Lĩnh vực và cơ chế hợp tác
Lĩnh vực hợp tác của CLMV gồm thương mại, đầu tư, nông nghiệp, công nghiệp, giao thông, du lịch và phát triển nguồn nhân lực.
Về cơ chế hợp tác, Hội nghị Cấp cao CLMV được tổ chức để quyết định những vấn đề lớn và định hướng hợp tác CLMV. Các Hội nghị Bộ trưởng và Hội nghị các quan chức cấp cao (SOM) CLMV được tổ chức ngay trước Hội nghị Cấp cao. Để triển khai các lĩnh vực hợp tác, các nước CLMV nhất trí thành lập 6 Nhóm công tác tương ứng với 6 lĩnh vực hợp tác, trong đó Việt Nam điều phối 3 Nhóm công tác (thương mại - đầu tư, công nghệ thông tin, phát triển nguồn nhân lực).
Tiến trình hợp tác
Tại Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ hai tại Malaysia, tháng 12-2005, lãnh đạo bốn nước CLMV đã thông qua Chương trình hành động CLMV và nhất trí bốn nước phối hợp với Thái Lan nghiên cứu khả năng kết hợp hợp tác CLMV và Chiến lược hợp tác kinh tế Ayeyawady- Chao Phraya- Mekong (ACMECS) nhằm tránh trùng lặp và nâng cao hiệu quả hợp tác.
Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ ba tại Philippines, tháng 1-2007 ghi nhận các thỏa thuận về kết hợp Chương trình hành động CLMV và Chương trình hành động ACMECS; thông qua Chương trình hành động CLMV 2006 và chỉ đạo các Nhóm Công tác của bốn nước CLMV sớm đề xuất các dự án hợp tác khả thi để trao đổi, thống nhất tại cuộc họp SOM CLMV tại Việt Nam vào đầu năm 2007.
Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ tư tại Việt Nam, tháng 11-2008 đã nhất trí định hướng thúc đẩy các lĩnh vực hợp tác CLMV, bao gồm thương mại và đầu tư, giao thông, nông nghiệp, công nghiệp và năng lượng, du lịch, và phát triển nguồn nhân lực. Khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân và doanh nghiệp các nước vào tiến trình hợp tác. Hội nghị nhất trí tạo thuận lợi và thúc đẩy các doanh nghiệp nước thành viên hợp tác đầu tư, kinh doanh trong các lĩnh vực công nghiệp chế biến, khoáng sản, thủy điện, phát triển hạ tầng, dịch vụ và logistics... Các nước đánh giá cao Việt Nam thành lập Chương trình Học bổng CLMV.
Hội nghị nhất trí giảm tần suất họp Cấp cao CLMV xuống còn hai năm một lần, tổ chức họp Bộ trưởng trước các Hội nghị Cấp cao hoặc giữa hai kỳ Hội nghị Cấp cao nếu cần thiết, tổ chức họp SOM hàng năm.
Trước thực tế các dự án hợp tác chậm được triển khai, chồng chéo và trùng lặp với nhiều cơ chế hợp tác khác như ASEAN, tiểu vùng Mekong..., Hội nghị đã thông qua Danh mục 58 dự án hợp tác CLMV, đồng thời giao các quan chức cao cấp sớm hình thành danh mục dự án ưu tiên kêu gọi tài trợ và xây dựng lộ trình cụ thể triển khai. Hội nghị nhất trí với đề xuất của Lào tổ chức Hội thảo khu vực nhằm huy động hỗ trợ quốc tế cho hội nhập của các nước CLMV vào ASEAN vào đầu năm 2009; trước đó, các quan chức cao cấp sẽ họp để thống nhất danh mục dự án ưu tiên kêu gọi tài trợ.
Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ năm tại Campuchia, tháng 11-2010, các nhà lãnh đạo đã trao đổi về tình hình hợp tác trong thời gian vừa qua và cho rằng, mặc dù có nhiều tiến triển trong hợp tác song phương, nhưng các dự án chung của bốn nước đều chậm được triển khai do không có nguồn tài chính. Để tăng cường hợp tác trong cơ chế này, các bên đã nhất trí thông qua Danh sách 16 Dự án ưu tiên của bốn nước và kiến nghị chuyển cho Ban thư ký ASEAN nhằm tìm kiếm nguồn tài trợ từ Quỹ Sáng kiến Hội nhập ASEAN và từ các đối tác phát triển khác. Hội nghị đã thông qua Tuyên bố chung Phnom Penh về tăng cường hợp tác giữa bốn nước nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển với các nước ASEAN.
Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ sáu tại Lào, tháng 3-2013 đã nhất trí về một số định hướng lớn về phát triển CLMV bao gồm: (i) nâng cao tính khả thi và khả năng vận động nguồn lực qua việc điều chỉnh nội dung 10 dự án còn lại cho sát với các ưu tiên của Sáng kiến Hội nhập ASEAN (IAI) với nội dung cụ thể, rõ ràng hơn; (ii) nâng cao hiệu quả điều phối hợp tác, bao gồm hoàn thiện cơ chế giám sát thực hiện kế hoạch hành động, tổ chức họp các nhóm công tác và họp SOM thường niên định kỳ; (iii) đẩy mạnh hợp tác tạo thuận lợi cho thương mại, đầu tư, du lịch; (iv) tăng cường kết nối thông qua đẩy mạnh hợp tác phát triển các hành lang kinh tế; và (v) đẩy mạnh hợp tác phát triển nhân lực.
Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ bảy tại Myanmar, tháng 6-2015, các nhà lãnh đạo nhất trí: (i) Tăng cường hợp tác thương mại và đầu tư giữa bốn nước: phối hợp xây dựng các chính sách mới về tạo thuận lợi cho lưu thông thương mại giữa các nước CLMV và thực hiện nghiêm túc các thỏa thuận song phương và đa phương đã ký kết; cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh và tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp CLMV đầu tư vào thị trường của nhau; xây dựng các chính sách khuyến khích đầu tư vào các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, năng lượng; (ii) Phát huy tối đa tiềm năng của các Hành lang kinh tế Đông - Tây, Hành lang kinh tế phía Nam (SEC) và Hành lang kinh tế Bắc - Nam (NSEC); nhân rộng mô hình kiểm tra “một cửa, một lần dừng” tại các cặp cửa khẩu quốc tế; và (iii) Xây dựng khu vực CLMV thành một điểm đến du lịch hàng đầu thế giới.
Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ tám tại Việt Nam, tháng 10-2016, các nhà lãnh đạo nhất trí phối hợp triển khai các nội dung hợp tác cụ thể trong các lĩnh vực giao thông, tạo thuận lợi thương mại và đầu tư, công nghiệp, du lịch và phát triển nguồn nhân lực. Đại diện các đối tác phát triển (WB, ADB) cam kết tiếp tục hỗ trợ cho các nước CLMV trong quá trình phát triển kinh tế xã hội. Các nhà lãnh đạo đã thông qua Tuyên bố chung của Hội nghị Cấp cao CLMV 8 và nhất trí Thái Lan sẽ chủ trì tổ chức Hội nghị Cấp cao CLMV lần thứ 9 cùng địa điểm với Hội nghị Cấp cao ACMECS lần thứ 8. Lãnh đạo bốn nước cũng thông qua danh sách 16 dự án ưu tiên và đề nghị Ban Thư ký ASEAN hỗ trợ các nước CLMV tìm kiếm nguồn tài chính cho việc thực hiện các dự án này.
Vai trò và sự tham gia của Việt Nam
Là thành viên tích cực và có trách nhiệm, Việt Nam đã và đang có nhiều đóng góp quan trọng trong hợp tác CLMV. Việt Nam đã chủ động đề xuất và triển khai nhiều ý tưởng mới, đóng góp xây dựng các văn bản quan trọng, hình thành và thúc đẩy các sáng kiến, cung cấp hỗ trợ phát triển cho các nước thành viên, trong đó có phát triển nguồn nhân lực và xây dựng hạ tầng cơ sở.
Trong các nước CLMV, Việt Nam có một số thế mạnh về quy mô kinh tế, kinh nghiệm phát triển, đổi mới và hội nhập quốc tế. Trên cơ sở đó, Việt Nam đã đưa ra các sáng kiến, đóng góp nguồn lực để thúc đẩy việc kết nối cơ sở hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực, khai thác bền vững tài nguyên, thúc đẩy các dự án phát triển chung của bốn nước. Việt Nam đã xây dựng Quỹ học bổng CLMV, theo đó mỗi năm Việt Nam cung cấp hàng chục suất học bổng cho các nước Campuchia, Lào, Myanmar. Chương trình học bổng đã được các nước đánh giá cao và đề nghị tiếp tục thực hiện trong giai đoạn 2016 - 2020.
Trong cơ chế hợp tác CLMV, Việt Nam đóng vai trò điều phối một số lĩnh vực hợp tác chuyên ngành và đã triển khai được nhiều hoạt động thiết thực giúp thúc đẩy hợp tác toàn diện giữa bốn quốc gia.
Theo TTXVN